Στις μέρες μας και όσο προχωρά η επιστήμη, αποκωδικοποιούνται και επιβεβαιώνονται οι βαθύτερες γνώσεις που καταγράφονται μέσα στα αρχαία μας κείμενα. Γνώσεις που μας είναι δύσκολο να πιστέψουμε ότι μπορούσαν να έχουν «ελλείψει» της ανάλογης με την σημερινή βοήθειας της τεχνολογίας. Μήπως όμως είχαν αυτήν την τεχνολογία ή μήπως, κατά την γνώμη μου και πιο πιθανό, δεν την είχαν ανάγκη για να φτάσουν στην πληροφορία και στην γνώση;
Μ’ αυτές τις σκέψεις επεχείρησα να «διαβάσω» το κείμενο ΕΡΓΑ ΚΑΙ ΗΜΕΡΑΙ του Ησιόδου και ειδικά την αναφορά του στον μύθο των ανθρωπίνων γενών. [στ 106-201] .
Το πρώτο που παρατηρούμε είναι ότι τα τέσσερα από τα πέντε ονόματα είναι «μεταλλικά». Τι πιο φυσικό λοιπόν να τα αναζητήσουμε στον Περιοδικό Πίνακα Στοιχείων αλλιώς γνωστό ως Πίνακα Μεντελέγιεφ. Στον πίνακα αυτό τα στοιχεία κατατάσσονται σύμφωνα με τον Ατομικό Αριθμό [Ζ] του κάθε στοιχείου. Αυτός είναι η ταυτότητα του ατόμου του στοιχείου δίνοντας τον αριθμό των πρωτονίων στον πυρήνα του. Και αφού ο αριθμός των πρωτονίων σε ένα ηλεκτρικά ουδέτερο άτομο είναι ίσος με τον αριθμό των ηλεκτρονίων του, ο αριθμός Ζ εκφράζει και τον αριθμό των ηλεκτρονίων που κινούνται σε στιβάδες ανάλογα με τον αριθμό τους γύρω από τον πυρήνα του ατόμου. Δηλαδή καθορίζει την ηλεκτρονιακή δομή του ατόμου και διαμορφώνει την χημική συμπεριφορά του στοιχείου.
Ο πίνακας εκφράζει τον περιοδικό νόμο: οι ιδιότητες των στοιχείων είναι περιοδικές συναρτήσεις του ατομικού αριθμού και αποτελείται από οριζόντιες σειρές που ονομάζονται περίοδοι και κατακόρυφες στήλες που ονομάζονται ομάδες.
Ας πάμε τώρα στα γένη ώστε να προσδιορίσουμε την θέση τους στον πίνακα:
Χρύσεον το πρώτο γένος και αντίστοιχα χρυσός το στοιχείο, με σύμβολο Au και αριθμό 79, βρίσκεται στην περίοδο 6 και ομάδα 11 [νέα αριθμ.] Αργύρεον το επόμενο γένος, άργυρος το στοιχείο, με σύμβολο Ag και αριθμό 47, βρίσκεται στην περίοδο 5 και ομάδα 11 επίσης Χάλκειον το τρίτο γένος, χαλκός το στοιχείο, με σύμβολο Cu και αριθμό 29, βρίσκεται στην περίοδο 4 και στην ομάδα 11 και πάλι. Το επόμενο γένος, το τέταρτο, είναι κατά το κείμενο διαφορετικό, είναι «…ανδρών ηρώων θείον γένος, οί καλέονται ημίθεοι…» φαίνεται να έχει διαφορετικές ιδιότητες αλλά και διαφορετικό ρόλο [περί αυτού θα μιλήσουμε στο μέλλον]. Σιδήρεον το πέμπτο γένος, σίδηρος το στοιχείο, με σύμβολο Fe και αριθμό 29, βρίσκεται στην περίοδο 4 και ομάδα 8.
Τι μας δίνει τώρα αυτή η εικόνα: τα τρία πρώτα στοιχεία και αντίστοιχα τα γένη, βρίσκονται στην ίδια ομάδα και διαφέρουν κατά μια περίοδο το καθένα από το προηγούμενο. Και κατά τον πίνακα σημαίνει ότι έχουν τον ίδιο αριθμό ηλεκτρονίων στην εξωτερική στιβάδα αλλά έχουν μια στιβάδα λιγότερη το καθένα από το προηγούμενο. Όλα δηλαδή τα στοιχεία του πινάκα ακλουθούν την σειρά του κειμένου αλλάζοντας με τον ίδιο τρόπο ιδιότητες. Μετά τον χαλκό αλλάζουμε κατεύθυνση. Ο σίδηρος και ο χαλκός έχουν τον ίδιο αριθμό στιβάδων αλλά διαφορετικό αριθμό ηλεκτρονίων στην εξωτερική στιβάδα. Μεταξύ του χαλκού και του σιδήρου παρεμβάλλεται το νικέλιο [Ni] και το κοβάλτιο [Co] όπως ακριβώς ανάμεσα στο χάλκειον και το σιδήρεον παρεμβάλλεται το γένος ανδρών ηρώων. Πόσο τυχαίο μπορεί να είναι το να αποτυπώνεται όλη η σειρά του κειμένου στον πίνακα;
Εδώ πρέπει να δούμε τι είναι η ατομική ακτίνα. Χονδρικά θα λέγαμε ότι είναι το μέγεθος του ατόμου, αν θεωρήσουμε το άτομο ως σφαίρα τότε ατομική ακτίνα είναι η μέση απόσταση των ηλεκτρονίων της εξωτερικής στιβάδας από το κέντρο του πυρήνα ή το μισό της απόστασης μεταξύ των πυρήνων δύο γειτονικών ατόμων όπως διατάσσονται μέσα στο κρυσταλλικό πλέγμα του χημικού στοιχείου .Όσο αυξάνεται η ατομική ακτίνα τόσο μειώνεται η ελκτική δύναμη του πυρήνα και το άτομο γίνεται «λεπτοφυέστερο». Και αυτή η ακτίνα αυξάνεται στον πίνακα από τα δεξιά προς τα αριστερά για την ίδια περίοδο και από πάνω προς τα κάτω για την ίδια ομάδα. Μήπως ακριβώς αυτό διαφαίνεται και στα γένη; Μήπως τελικά το σιδηρούν με την παρεμβολή του ηρωικού έχει γίνει λεπτοφυέστερο από το χάλκινο αλλά όντας το κοπιωδέστερο και το γένος των «ωδινών» θέλει να το παρακάμψει ο Ησίοδος;
Εδώ σταματώ την καταγραφή αυτή των σκέψεων μου, άλλωστε οι γνώσεις μου στην χημεία περιορίζονται σ’αυτές των σχολικών βιβλίων από όπου πήρα και τις σχετικές πληροφορίες. Θα είχε ενδιαφέρον να ασχοληθεί με το θέμα κάποιος ειδικότερος. Ίσως έτσι καταφέρουμε να διαβάσουμε στον πίνακα πιο θα είναι το επόμενο καλύτερο γένος κατά τον Ησίοδο [ή πρόσθε θανείν ή έπειτα γενέσθαι] .
Ελπίζω να έδωσα τροφή για σκέψεις και να μην σας κούρασα με τις εξηγήσεις και τους όρους και ορισμούς της χημείας .
Και βέβαια αυτή η καθαρά υλική ερμηνευτική προσέγγιση γίνεται για να μας δώσει υλικό για περεταίρω φιλοσοφικές προεκτάσεις.
Ευχαριστώ για τον χρόνο σας.
ΣΟΦΙΑ (Θεσσαλονίκη)
Πολύ ενδιαφέρουσες παρατηρήσεις. Ευχαριστούμε που τις μοιράστηκες. Τροφή για σκέψη και μελέτη!